سنتور ایرانی

  

   

سنتور محبوب موسیقی ایرانی  

 سنتور سازی ست که بیشتره هنرمندان ملل دیگرموسیقی ایرانیان را با این ساز می شناسند که حتی در کشورمان نیز این ساز جشنواره دارد و هر چند سال یک بار این جشنواره با حضوره استادان به نام کشورمان و کشورهای دیگر برگزار می شود جالب است که در چند دوره جوایز نخست این جشنواره به چند کشور خارجی رسیده ، در این زمان سنتور یک ساز بین المللی ست و حتی در بعضی آهنگ های خوانندگان خارجی دیده می شود .
سنتور شبیه ترین ساز به ساز فارابی ست و از این رو من تصمیم گرفتم برای این هفته شما سنتور را برای ساز هفته انتخاب کنم .
طبق معمول نخست به طرح و شکل ساز می پردازیم ، ساز از جعبه ای ذوذنقه ای شکل تشکیل شده که اضلاع آن عبارتند از :  بلندترین ضلع ، نزدیک به نوازنده ؛ کوتاه ترین ضلع و موازی با ضلع قبلی و دور از نوازنده ؛ و دو ضلع جانبی با طول برابر ، دو ضلع قبلی را به طور مورب قطع می کند . ارتفاع سطوح جانبی 8 تا 10 سانتیمتر است .
جعبه سنتور محجوف است و تمام سطوح جعبه چوبی است . بر روی سطح فوقانی دو ردیف خرک چوبی قرار دارد ، ردیف راست نزدیکتر به کناره راست ساز است و ردیف چپ کمی بیشتر با کناره چپ فاصله دارد ، فاصله هر خرک ردیف چپ تا کناره چپ را پشت خرک می نامند .
از روی هر خرک چهار رشته سیم همکوک عبور می کند ، ولی هر سیم به گوشی معینی پچیده می شود . گوشی ها درسطح جانبی راست کار گذاشته شده اند . سیم های سنتور به دو دسته سفید که برای نت های زیر است و زرد برای نت های بم تقسیم می شود . دسته سیم های سفید بر روی خرک های ردیف چپ ، و سیم های زرد بر روی خرک های ردیف راست به تناوب قرار گرفته اند طول قسمت جلوی خرک در سیم های سفید ، دو برابر طول آن در قسمت پشت خرک است و می توان در پشت خرک نیز از سیم های سفید استفاده کرد ، صدای آن به نسبت عکس طول ، یک اکتاو نسبت به صدای قسمت جلوی خرک بالا تر است .
همچنین هر سیم زرد یک اکتاو بم تر از سیم سفید بلافاصله بعد از آن صدا می دهد . اصوات سنتور درقسمت های سه گانه ساز ( سیم های زرد ، سیم های سفید و قسمت پشت خرک)
پیشترها سیم اول سنتور را  دو  فرض می کردند ، ولی ابو الحسن صبا با مطالعه دقیق تری ، این سیم را  می  نام گذارد و این پیشنهاد را تمام اساتید و نوازندگان قبول کردند و الان به همین نام معروف است .
وسعت صدای سنتور 9 خرک که مدل های 11 و 12 خرک آن به ترتیب 20 و 22 خرک دارند با این سنتور فرق داردو سنتور 9 خرک کمی بیشتر از سه اکتاو است ،  

اما این ساز فاقد تمام فواصل کروماتیک موسیقی ایرانی است و نوازنده مجبور است در اجرای دستگاه دیگر ، کوک ساز را تغییر دهد یا در پاره ای موارد محل خرک ها را جلو و عقب ببرد ، که این عمل به نوبه خود نسبت طولی قسمت پشت و جلویی خرک را در سیم های سفید به هم می ریزند ،
در نتیجه این دو قسمت نسبت به هم فاصله اکتاو را از دست می دهند .
سنتور اساساً سازی ست که قابلیت تکنوازی و همنوازی هردو را دارا می باشد.   

 

  

سنتور کروماتیک و کروماتیک بم 

به منظور تکمیل فواصل کروماتیک بین اصوات و نیز به قصد تامین اصوات بم ، حدود بیست ساله اخیر دو نوع سنتور با تعداد زیادتر خرک ساخته شده است .
سنتور کروماتیک و کروماتیک بم به پیشنهاد حسین دهلوی ، که آن زمان ریاست هنرستان عالی موسیقی ملی را به عهده داشت ، ساخته شده است .
سنتور کروماتیک با همان میدان صدای سنتور معمولی ، ولی با خرکها و اصوات کروماتیک بیشتر که بدین صورت می باشد : 30 خرک = 23 خرک بزرگ و 7 خرک کوچک دو صوت شماره های 2 ،5 ، 21 ، 23 ، یک خرک بیشتر ندارد و انتخاب یکی از این دو را با کوک ساز تعیین می کنند .
میدان صدای سنتور کروماتیک بم یک فاصله پنجم بم تر از سنتور کروماتیک است و وسعت آن ، سه اکتاو و نیم میباشد . نت های دو گانه شماره های 5 ، 6 ، 27 یک خرک بیشتر ندارند و انتخاب یکی از این دو به وسیله کوک ممکن است .  

در هر دو نوع سنتور کروماتیک هر صوت توسط سه رشته سیم همکوک حاصل می شود به عبارت دیگر روی هر خرک سه سیم تکیه کرده است .
از هر دو سنتور کروماتیک و کروماتیک بم ، در حال حاضر تنها در ارکسترها استفاده میشود و کمتر برای تکنوازی استفاده می گردد .